درمان سردرد در طب سنتی

سردرد يكى از بغرنج ترين مسائل طب داخلى به شمار مى رود، زيرا بين انواع گوناگون آن فقط علت قطعى چند نوع از آن را شناخته اند، سردردها در واقع علل داخلى هستند كه به قسمتهاى بالاى بدن سرايت مى كنند و عده معدودى از آنها مربوط به خود جمجمه مى باشد.
سردردهائى كه مبداء آنها درون جمجمه است
خود مغز فاقد حس درد است حتى بريدن قسمتى از آن دردى ايجاد نمى كند از اين رو بيشتر سردردها علتى غير از آزردگى خود مغز را به عهده دارند.
كشش جيبهاى وريدى ، آزردگى چادرينه مخچه يا كشيده شدن سخت شامه در قاعده مخ ، همگى مى توانند سردردهاى شديدى ايجاد نمايند. تقريبا تمام ضربه ها و ضغته ها و كشش هائى كه به عروق خونى سخت شامه وارد مى شوند: مى توانند سردرد ايجاد كنند، يكى از شرائين بسيار حساس ‍ درون مغز، شريان مننژه ميانى است كه حتى در جراحى از دست زدن به آن خوددارى مى شود.
اگر سردرد مربوط به خود جمجمه باشد درد آن به كجا تير مى كشد؟
اگر آسيب و رنج در بالاى چادرينه مخچه باشد، درد در مسير عصب پنجم ايجاد مى شود كه بيشتر در حوالى قسمت فوقانى سر در جلوى گوش بوده ، لذا دردهاى مربوط به مخچه و چادرينه آن ، به ناحيه پيشانى منتشر مى گردد.
حال اگر درد در زير چادرينه مخچه باشد از راه دومين عصب گردنى به دستگاه مركزى اعصاب وارد مى شود و چون پوست سر در ناحيه پشت گوش جزء قلمرو اين عصب است لذا درد در پشت سر خواهد بود.
اقسام سردردهاى درون جمجمه
۱- سردرد مربوط به مننژيت ، مننژيت يكى از شديدترين سردردها را ايجاد مى كند، اين بيمارى موجب التهاب تمام قسمتهاى مننژ يا پرده مغز از جمله مناطق حساس سخت شامه و نواحى حساس اطراف جيبهاى وريدى مى شود، در اين هنگام درد آن تمام كاسه سر را فرا مى گيرد.
۲- سردردهائيكه در اثر ضربه به پرده مغز ايجاد مى شود.
در اثر جراحى مغز بيمار، به علت دستكارى پرده مغز روزها حتى هفته ها سردرد ممكن است پيش آيد.
۳- تومورهايى كه به پرده مغز فشار وارد مى آوردند موجب سردرد شديد مى گردند، اين سردردها معمولا مربوط به منطقه خود تومور هستند يعنى هر جايى كه تومور يا غده باشد همانجا درد ايجاد مى شود و اين درد موقعى مربوط به تحت فشار قرار گرفتن ناحيه اى از پرده مغز است كه تومور در مجاورت آن قرار گرفته باشد، اگر بخاطر داشته باشيم كه تومورهاى بالاى چادرينه مخچه دردى بطرف جلو سر و تومورهاى زير چادرينه مخچه دردى به طرف عقب سر ايجاد مى كند به آسانى جاى تومورهاى ديگر مغز را خواهيم شناخت .
۴- سردرد به علت كم شدن مايه نخاع : اگر تنها بيست سى سى از مايه نخاع گرفته شود درد شديدى در سر ايجاد خواهد شد مخصوصا اگر بيمار ايستاده باشد اين درد به علت فشار منفى است كه در مغز به وجود مى آيد، زيرا فشار مايه نخاع در ازاء هر ۲۰ سى سى مايه كشيده شده حدود ۲۰۰ ميلى ليتر آب تنزل مى نمايد كه اين كاهش باعث كشيده شدن سطوح مختلف سخت شامه مى شود و درد ايجاد مى شود، مى دانيم كه مغز در مايعى كه درون جمجمه قرار گرفته است وجود دارد مثل پرتقالى كه در ظرف آبى قرار گرفته باشد، كم شدن مايع درون ظرف باعث مى شود كه پرتقال بتواند به سطح ظرف برخورد كند يكى از موهبت هاى آفرينش همين وجود مايه درون جمجمه است والا در هر ضربه يا تكان تصادفى كه براى آدمى پيش مى آمد در اثر اصطكاك مغز با استخوان جمجمه درد شديدى به وجود مى آمد.
سردردهاى ميگرنى
گرچه هنوز علت اصلى ميگرن شناخته نشده ليكن آن را به يك پديده عروقى نسبت مى دهند، معمولا احساسهائى نظير تهوع ، كاهش بينائى در قسمتى از ميدان بينائى (اوراى بينائى يا عامل خبر دهنده ) يا ساير اقسام توهمات حسى فرا رسيدن سردرد ميگرنى را اعلام مى دارند.
از اين رو بيشتر بيماران خود مى فهمند كه سردردشان فرا خواهد رسيد و آماده پذيرائى اين مهمان دردناك خواهند شد اين علائم معمولا پيش ‍ درآمد شروع درد است .
يكى از نظريات دانشمندان درباره ميگرن اين است كه :
هيجانات و فشارهاى روحى طويل المدت از طريق رفلكس باعث انقباض ‍ بعضى از سرخ رگهاى سر از جمله آنهائى كه به مغز خون مى دهند مى گردد. اين انقباضات باعث كم شدن خون قسمتى از مغز شده كه اين كم خونى را معرف عامل خبر دهنده يا علائم پيش رس سردرد مى دانند.
اين كم خونى كم كم شديدتر شده باعث تغييراتى در ديواره رگها مى گردد، اين تغييرات موجب شل شدن ديواره عروقى خون شده ، اين عروق حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت تونوس (سفتى ) خود را از دست مى دهند فشار موجود در اين رگها موجب گشادى آنها شده ضرباتى شديد به صورت كلنگ زدن يا ضربه زدن براى بيمار به وجود مى آورد و به نظر مى رسد گسترش بيش از حد جدار عروق باعث پيدايش ميگرن باشد.
اثرات ثانوى كم خونى نيز خود عامل ديگرى در تشديد سردرد است .
اگر سندرم ميگرن در مراحل اوليه و پيش رس به وسيله تركيبات تارترات ارگوتامين (سد) شود، سردرد شديدى به وجود نمى آيد، اين تركيبات مى توانند از ايسكمى يا كم خونى اوليه عروق جلوگيرى كرده مانع به وجود آمدن سردرد شوند مكانيسم بروز حمله ميگرنى را مى توان بدين طريق شرح داد كه طى سه مرحله اين درد به وجود مى آيد.
۱- مرحله احتباس آب و نمك در بدن كه اين بيشتر در نزد زنان بلند قدى كه مبتلا به حالت عصبانى و زودرنجى و تحريك پذيرى هستند ديده مى شود، در روزهاى اول قاعدگى كه الدسترون خون و ادرار زياد مى شوند، اين سردرد شدت مى يابد.
۲- مرحله انقباض و سوم مرحله انبساط عروق است كه در اين مرحله اطراف عروق مايعات پولى پپتيدى شبيه به برادى كينين يافت مى شود كه علت پيدايش آن معلوم نيست ، شايد آشفتگى سوخت و ساز سروتونين در ايجاد ميگرن مؤثر باشد كه داروهاى ضد سروتونين بر روى آن مؤثر است .
سردرد در اثر فشار خون
بيشتر مبتلايان به فشار خون دچار سردرد هستند، افرادى كه مبتلا به فشار خون متغير هستند زمانى كه فشار پائين است از سردرد اثرى نيست ، علت سردرد در بالا بودن فشار خون انقباض يا پارگى عروق كوچك و يا تراوش ‍ مايع به درون فضاى جمجمه است و اين خطر هميشه موجود است كه رگهاى بزرگ پاره شده و منجر به فلج قسمتى يا همه بدن گردد.
سردرد هيستامينى
اين سردرد را به وسيله تزريق هيستامين در حيوانات مكرر به وجود آورده اند كه در نتيجه تزريق هيستامين سرخ رگهاى داخل و خارج جمجمه گشاد شده ابتدا فشار خون پائين آمده پس از چند دقيقه بالا مى رود پس از اين سرخ رگهاى سر، بخصوص سرخ رگهاى گيجگاهى در حالت اتساع و ضربان شديد باقى مى مانند.
سردرد به علت يبوست
در بيشتر افرادى كه مبتلا به يبوست هستند سردرد كهنه اى ديده مى شود علت اين سردرد را جذب مواد سمى روده ها به وسيله كبد مى دانند گاهى همه سموم جذب شده خنثى نمى شود و ايجاد سردرد مى كند نظريه ديگرى وجود دارد و آن اين است كه در زمان يبوست گاهى مقدارى از پلاسماى خون وارد جگر مى شود كه اين خود باعث كم شدن گردش خون در جمجمه شده سردرد به وجود مى آيد.
سردردهاى خارج جمجمه اى
در بسيارى از سردردها از جمله سردرد هيستامينى ، سردرد توكسيك (سردرد سمى ) و سردرد ميگرنى همزمان با اتساع سرخ رگهاى درون جمجمه سرخ رگهاى بيرون جمجمه نيز متسع مى شود اما مواردى ديده مى شود كه با وجود اينكه فقط سرخ رگهاى خارج جمجمه متسع شده اند سردرد وجود دارد، در اين موارد اگر فشارى ^(۱۲) بر قاعده رگ متسع شده وارد شود سردرد تسكين مى يابد، گرچه وجود اتساع عروقى را در اين گونه موارد به علت وجود هيستامين مى دانند اما هنوز عامل اصلى اينگونه سردردها شناخته نشده است .
سردرد در اثر انقباض عضلانى
در بيشتر اوقات اضطراب و نگرانى و خشم و غضب عضلات سر و گردن را منقبض مى نمايد. كه اين انقباض و گرفتگى عضلانى باعث سردرد مى شود اين درد بيشتر در جائى كه عضله سفت شده است احساس مى شود و كاملا شبيه به سردردهاى آسيب درون جمجمه اى مى باشد.
سردرد در اثر نسوج بينى و عوامل وابسته به آن
مخاط بينى و سينوسهاى صورت و پيشانى خيلى حساس به درد هستند با اينكه اين سردرد خيلى حساس نيست اما اگر عفونتى به آن ضميمه شود سردرد شديدى پيدا مى شود و اين سردردها بيشتر در عقب كره چشم و در ريشه بينى احساس مى شوند، اگر سينوسهاى پيشانى عفونى شوند سردرد در قسمت جلو سر و بالاى پيشانى تظاهر مى كند اما سردرد مربوط به سينوسهاى صورت يعنى سينوسهاى فكى در محل خود سينوس يعنى زير چشمها احساس مى گردد.
سردرد در اثر اختلال ديد چشمها
هرگاه اشكالى در تمركز ديد موجود باشد، براى حصول ديد واضح و روشن ، عضلات مژگانى چشم بيش از اندازه منقبض مى شوند با وجود اينكه اين عضلات خيلى كوچك هستند باز انقباض آنها مى تواند سردرد ايجاد كند اين سردردها در پشت كاسه چشمها حس مى شود از اين گذشته در كم سوئى چشمها به علت انقباض عضلات صورت و عضلات خارجى چشم سردرد به وجود مى آيد نامساوى بودن ديد هر دو چشم ، عدم تعادل بين عضلات خارجى چشم ، خيره شدن به نور شديد زياد شدن نور به طور ناگهانى مثل جوشكارى و غيره ، همه مى توانند عامل سردرد باشند.
سندرم منى ير (منيير)
علت اصلى پيدايش اين بيمارى هنوز به خوبى معلوم نيست ، عده اى اتساع قسمت غشايى گوش داخلى كه شامل لابيرنت و قسمت حلزونى است ، عامل آن مى دانند و درد آن را به علت وجود افزايش فشار مايع درون آندولف داخل مجارى گوش به حساب مى آورند.
در اين بيمارى علائمى از قبيل سرگيجه واقعى ، به صورت احساس و توهم ، حركت در محيط اطراف به بيمار دست مى دهد و بيمار قادر به حركت نيست و اگر حركت كند به زمين مى افتد و دچار حالت تهوع و استفراغ و صدا كردن گوش و اختلال شنوائى ميگردد، در فواصل حمله بيمار سالم به نظر مى رسد ولى به تدريج دچار ضعف شنوائى مى گردد.
درمان اين بيمارى نيز با داروهاى ضد هيستامين شروع مى شود. اسيد نيكوتينيك در درمان آن مؤثر است ، رژيم بدون نمك و داروهاى پيشاب آور خيلى مفيدند نسخه هاى مؤثر بر ميگرن براى درمان اين بيمارى مفيد است و با تجربياتى كه انجام شده است ، داروى ضد ميگرن گياهى روى اين نوع سردردها مؤثر بوده است .
تذكر اين نكته لازم است كه چرا نسخه هاى متعددى براى درمان هر بيمارى پيشنهاد شده است :
۱- به علت در دست نبودن همه داروها در يك محل
۲- به علت نشناختن و يا نامهاى مختلف محلى
۳- براى امكان استفاده از هر كدام كه موجود است
۴- استفاده از تنوع داروئى ، براى عدم اعتياد
۵- براى استفاده از گسترش خاصيت داروئى
درمان سردردها بطور عموم
بطور كلى داروهاى لينت بخش در كليه سردردها مؤثر مى باشد. لذا دادن مرباى هليله و مرباى آمله مفيد واقع مى شود. مطابق معمول پاك سازى بدن از خلط غالب يا عامل بيمار كننده لازم است . در معالجه سردردها رعايت نكات زير در بهبودى سردرد كمك بيشترى مى نمايد.
هوا، غذا، سالم كردن مزاج ، تقليل خوراكيها بخصوص آشاميدنيها و مايعات ، و برقرارى آرامش و سكون .
در سردردهائيكه با آب ريزش بينى همراه است شستن سر و روغن مالى به سر خيلى مفيد نيست و خوددارى از آن بهتر است .
در سردردهائيكه تواءم با بالا بودن فشار خون است و نيز بيمار چاق مى باشد كم كردن خون يكى از راههاى مفيد درمان است .
نظريه جوان كوردو درباره درمان سردردها
پاكسازى مربوط به خلط غالب در هر سردردى لازم است و بيمار بايستى در جايگاه معتدلى كه در آنجا بوهاى مختلف وجود نداشته باشد استراحت كند، تقليل غذا نموده و تكثير خواب نمايد و داروهاى لازم بر سر و پيشانى قرار دهد، سائيده سنگ مرمر و حل كردن آن در سركه بطور ماليدنى به محل درد براى كسانيكه سردرد آنها از پشت سر و گردن شروع مى شود مؤثر است .
(سائيده سنگ مرمر ۲۵ گرم ، سركه ۲ استكان ، به محل درد روزى چهار مرتبه بمالند).
گل ارمنى ۱۵ گرم ، سركه يك استكان ، اين محلول نيز براى ماليدن به وسط سر، در اينگونه سردردها مؤثر است . خمير آرد گندم و ريشه بارهنگ به صورت ضماد به پشت گردن مؤثر و بستن كوبيده گياه مقدس بر شقيقه مفيد است .
سردرد در اثر سرماخوردگى و سرمازدگى
راه رفتن در برف و هواى بسيار سرد و خوردن چيزهاى خيلى سرد و يخ مثل برف و يخ ، آب خيلى سرد و غيره گاهى باعث سردردهاى بسيار شديدى مى شود كه بايستى از روغن ياسمين يا روغن مرزنجوش يا روغن سداب نيم گرم بر سر بمالند، اگر سردرد بسيار شديد باشد مى توان بقدر كمى فرفيون به روغنهاى بالا افزود.
ارزن كوبيده يا سياه دانه كوبيده يا سبوس گندم را در پارچه اى نازك ريخته بر وسط سر در ناحيه ملاج ببندند و مرتبا سر را با آب گرم بشويند و آن را خشك كرده ببندند.
اگر سردرد ساكت نشود ميتوان بيمار را در حمام گرم برده و مرتبا سر او را با جوشانيده زير بشويند.
گل بنفشه ۱۵ گرم
مغز ناخنك ۱۵ گرم
اسطوقدوس ۲۰ گرم
بابونه ۳۰ گرم
مرزنجوش ۱۵ گرم
آويشن ۵ گرم
داروها را نيم كوب كرده در يك ظرف بزرگ جوشانده پس از صاف كردن با آب آن سر را شسته و خوب ماساژ دهند مقدارى از محلول فوق را خيلى رقيق كرده استنشاق نمايند.
براى تسكين درد هر يك از گلهاى زير را كه در دسترس باشد مى توان بوئيد. ياسمين ، گل نرگس ، گل سوسن ، عنبر، عود و غيره .
ضماد يكى از اين داروها به محل شدت درد، در تسكين و آرام بودن آن مفيد است :
حب الغار، قسط، كبابه چينى ، سداب ، يكى از اين داروها را به مقدار ۱۰ گرم انتخاب كرده با ۲ استكان گلاب ممزوج نموده به كار برند، كوبيده و نرم سائيده يكى از اين داروها را نيز به پيشانى بمالند و سر را محكم با دستمالى ببندند.
قرنفل (ميخك ) يا دارچين يك مثقال در گلاب و سركه حل كرده بمالند.
نسخه :
گل بنفشه ۱۵ گرم
سه پستان ۱۵ گرم
گل خطمى ۱۰ گرم
تخم كتان ۱۰ گرم
انجير ۱۰۰ گرم
پس از نيم كوب كردن به پنج قسمت مساوى تقسيم شب هر قسمت را در دو ليوان آب جوش ريخته ، پس از جوشاندن صبح و عصر ميل گل نمايند اگر به هر جوشانده اى پنج گرم ترنجبين شيره كش شده اضافه كنند بهتر است .
پرهيز از چيزهاى سرد و يخ و كم كردن غذا و خوددارى از مصرف ترشى جات لازم است ماليدن كندر و مسطكى بر شقيقه مفيد و دادن برگ اشترغاز (خارشتر) و پوست و ريشه درخت گردو و گل سرخ از هر كدام ۵ گرم براى ۴ روز توصيه مى شود (اين مقدار براى چهار روز به صورت جوشانده )
سائيدن ۵ گرم پودينه و ۵ گرم مرزنجوش در ۲ استكان سركه يا حل كردن آنها در روغن كرچك به صورت ماليدنى بر پيشانى و شقيقه نتيجه خوبى داده است .
بخور كور يا خيار دشنى به گوش و بينى و سر نيز يكى از طرق تسكين درد است ، ماليدن سير جوشيده و روغن گل (۵ گرم سير، يك استكان روغن گل ) بر وسط سر و ملاج در اينگونه سردردهاى حاصل از سرماخوردگى و سرمازدگى رضايت بخش بوده است .
اين سردردها اگر در كسانيكه داراى مزاج بلغمى هستند پيدا شود علائمى از قبيل سنگينى سر و چشم و حالت فراموشى ، آب ريزش دهان و بينى و سفيدى ادرار، كندى نبض و كمبود شدت درد در آنها ديده مى شود.
اينگونه بيماران از غذاهاى گرم بهبودى حاصل كرده و از غذاهاى سرد و يخ و هواى سرد و محيط كار و زندگى سرد زيان مى بينند، اين حالت بيشتر در پيران و اهل راحت به وجود مى آيد.
درمان اين حالت
شيرين بيان ۱۰۰ گرم نيم كوب در ۱۰ روز صبح و شب پس از جوشاندن ناشتا ميل نمايند.
باديان يا ريشه كاسنى يا تاجريزى را مى توان روزى ۱۰ گرم جوشانده در دو نوبت ۵ گرم صبح ۵ گرم شب به كار برد و از گل قند^(۱۳) نيز ميتوان استفاده نمود.
در روز چهارم استقرار بيمارى دادن روزانه ۵ گرم ايارج فيقرا^(۱۴) خيلى مؤثر و مفيد واقع مى شود.
غرغره مرزنجوش (۵ گرم در يك ليوان بزرگ ) و شستن سر با فرمول زير نتايج خوبى داده است .
بابونه ۲۰ گرم
مرزنجوش ۲۰ گرم
پودينه ۲۰ گرم
شويد ۱۰ گرم
مغز ناخنك ۱۰ گرم
سداب ۲۰ گرم
همه را مخلوط كرده نيم كوب نموده و سه قسمت كرده هر قسمت را در سه ليوان آب جوشانده پس از صاف كردن سه مرتبه سر را به خوبى ماساژ دهند (صبح ، ظهر، شب ) براى سه روز
ماليدن روغنهاى ذكر شده به محل درد و نيز ماليدن روغن فرفيون يا روغن گل به پيش سر و بوئيدن بسباسه كه در روغن بنفشه حل شده باشد بيمارى فوق را تسكين مى دهد.
استنشاق آب مرزنجوش ۵ گرم در يك بطر چند نوبت در روز كمك بزرگى به درمان بيمارى است .
سردردهائى كه از پشت سر شروع مى شوند
علت اينگونه سردردها در اثر زيادى مايعات بدن است كه بايستى آب ترب و سكنجبين را مخلوط كرده يا جوشانده شويد تنها بدهند تا بيمار استفراغ كند و بدين سبب معده بيمار از امتلاء پاك مى شود كه اين خود در بهبودى بيمارى مؤثر واقعى مى گردد. دادن مرباى هليله يا مرباى آمله و سائيده ۵ گرم ريوند چينى براى پاكسازى دستگاه گوارشى از امتلاء سودمند است ، ۵ گرم زراوند گرد بو داده در دو قاشق غذاخورى عسل ريخته ميل نمائيد و زنجبيل را در روغن (گل شب بو) سائيده بر سر بمالند و اگر قدرى زعفران به اين دستور اضافه كنند بهتر است براى پاكسازى مزاج اين بيماران از جوشانده سنا، تربد، بنفشه ، باديان ريشه شيرين بيان ، سه پستان از هر يك ۱۰ گرم كه در گل قند حل كرده باشند به مدت ۵ روز صبح ناشتا مفيد است . حفض سائيده بسيار نرم كرده را در بينى بكشند يا اينكه تخم مورد را جوشانده استنشاق يا كوبيده در بينى بكشند، انداختن آجر داغ در سركه و ماليدن آب آن بر سر و مسكن دردهاى اينگونه بيماريها است : ماليدن روغن گل ارونه به سر، در تسكين اين گونه دردها خيلى مؤثر است مرزنجوش ، مغز ناخنك گل زوفا بابونه ، سياه دانه ، از هر يك برابر انتخاب كرده پس از نرم كوبيدن قدرى از آن را در آب حل كرده به صورت خمير به قسمت جلو سر ضماد نمايند ماليدن سائيده كبابه چينى حل شده در گلاب يا آب نيز به ميان سر نافع است . كشيدن پودر قرنفل ، صبر زرد، وج يا اگير تركى در بينى توصيه مى شود در سردردهاى مزمن كوبيده صبر زرد در آب را اگر بر بناگوش بمالند و يك قطعه پنبه در آن خيس كرده و در گوشها گذارند در تسكين درد به تجربه رسيده است . خوردن ۱۰ گرم ريشه شيرين بيان و ۵/۲ گرم باديان به مدت ۲۰ روز صبح ناشتا در تسكين اينگونه دردها به كار برده مى شود. و يا ميتوان آن را روزانه سه قاشق غذاخورى به مدت ۳۰ روز ميل نمايند اين دستور علاوه بر تسكين سردردهاى مزمن براى صرع يا غشى و تنگ نفسى و سرفه هاى كهنه خلطدار و اختلالات روانى و وسواس و فراموشى و نيز براى اعاده حمل زنانى كه قبلا بچه دار مى شدند و مدتى نشده اند مفيد مى باشد.
نسخه ديگر
اسارون ، سنبل ، مصطكى ، زعفران ، طباشيره ، دارچينى ، اذخر، قسط شيرين ، تخم كشوث ، تخم كرفس ، تخم كاسنى ، زراوند طويل قرنفل جب بليسان و عود بليسان ، هيل ، عود از هر يك به نسبت مساوى گل سرخ برابر تمام آنها عسل چهار برابر تمام آنها، همه را كوبيده در عسل حل كرده روزى سه قاشق مرباخورى اين نسخه براى انواع سردردها و سرگيجه هاى بدون علل و صدا كردن گوش و ضعف معده و كبد و نيز براى كم شدن ورمهاى قسمتهاى مختلف بدن نافع مى باشد. اين دارو براى سردمزاجان بهتر است .
نسخه ديگر
انيسون ۲۰ گرم
تخم كرفس ۳۰ گرم
مر (مر) ۲ گرم
اذخر ۱۰ گرم
زراوند ۵ گرم
قسط ۵ گرم
دارچين ۱۰ گرم
ريوند ۱۰ گرم
زعفران ۶ نخود
عسل ۲۵۰ گرم
هم را نرم كوبيده باهم بياميزند و روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند اين دارو علاوه بر معالجه سردردهاى كهنه و درد شقيقه و آب ريزش بينى و دردهاى قفسه صدرى براى ضعف معده و از بين بردن كليت ها و قولنجهاى گوارشى نافع است .
سردردهائى كه در تعقيب حمام به وجود مى آيند (پس از خروج از حمام )
درمان :
از جوشانده بابونه و غيره به صورت نيم گرم سر را بشويند مشگ و عنبر بو كنند و شربتى از عرق گاوزبان و گلاب با عسل ميل نمايند يا تخم ريحان را (۵ گرم ) نرم كوبيده در نصف استكان عسل حل كرده بكار بردند. عرق گشنيز يا جوشانده ۵ گرم تخم گشنيز در يك ليوان آب براى يك روز مفيد است . اين مقدار را تا بهبودى بيمارى مى توان ادامه داد.
سردرد به علت خشكى بينى
اين سردرد با علائمى چون حالت گرسنگى چرت زدن و احساس غم و اندوه و سابقه واقع شدن در بادهاى گرم سمى و خوردن چيزهاى خشك كننده بزاق و كم كننده ترشحات بدن و لاغرى و خشكى پوست همراه است .
درمان :
لعاب خرفه ، لعاب بهدانه ، لعاب اسپرزه يكى از اين داروها را انتخاب كرده روزى ۵ گرم در آب جوش حل كرده لعاب آن را ميل نمايند.
روغن بادام يا روغن كدو، يا روغن بنفشه در بينى بچكانيد و بر كف پا نيز بمالند تقريبا حمام يا دوش آب گرم بگيرند يا آب گرم بر سر بريزند و آرد جو و آرد گندم را در روغن بادام حل كرده بر سر بمالند.
سردرد به علت خوردن غذاهاى چربى دار، غليظ و ديرهضم
كه در اينجا درد بيشتر متوجه كاسه چشمها شده و سرگيجه و خيالات واهى و هذيان پيش مى آيد و نيز سياهى رفتن جلو چشم آشكار مى گردد.
درمان :
ايارج قيقرا ۱۰ گرم
شحم حنضل ۵/۲ گرم
تربد ۵/۲ گرم
افتيمون ۵ گرم
مقل ۵/۲ گرم

همه را نرم كوبيده با آب كرفس حل كرده قرصهائى به اندازه نخود بسازند هر دفعه دو عدد ميل نمايند و سياهدانه و مرزنجوش را نرم كوبيده از هر كدام ۱۰ گرم بو كنند.
روغن بادام تلخ در بينى بكشند بخور باديان دهند با بونه و شويد را جوشانده از هر كدام ۵/۲ گرم استنشاق نمايند يا كوبيده سداب و مرزنجوش بو كنند (از هر كدام ۵/۲ گرم ) و سر را با جوشانده آن بشويند و يا آب آن را در بينى بكشند (۱۰ گرم براى ۲ مرتبه هر قسمت را در يك بطر آب بجوشانند).
سردرد در مزاجهاى سوداوى
اينگونه سردردها در تعقيب خوردن غذاهاى سوداوى مثل بادنجان و عدس و كلم و گوشت گاو و گوشت شكار و غيره به وجود مى آيد كه علائمى چون سنگينى ، سر تيرگى صورت ، بى حالى ، چرت زدن كندى نبض ، خشگى چشمها و بينى ، وسواس و افكار نامنظمى براى بيمار پيدا مى شود و همچنين سفيدى ادرار و غيره ظاهر مى گردد.
درمان :
جوشانده بسفايج ، اسطوقدوس ، گل گاوزبان ، بادرنجويه ، مويز، آلوچه خشگه و ترنجبين مفيد است غير از آلوچه از بقيه هر يك ۱۵ گرم ترنجبين شيره كش شده ۲۵ گرم آلوچه و ۲۰۰ گرم به مدت ۱۰ روز به صورت جوشانده صبح و عصر.
به هر جوشانده ۲ گرم افتيمون كوبيده اگر اضافه نمايند بهتر است ، عرق كاسنى روزى ۲ استكان مفيد است اگر روزانه سر را با جوشانده بابونه ، مغز ناخنك آوشن ، برگ چغندر يا جوشانده گل بنفشه و گل نيلوفر و بادرنجويه و بابونه و قرنفل بشويند در بهبودى بيمارى موثر است . و يا يكى از روغنهاى زير را به سر بمالند. روغن بابونه ، روغن سداب ، و يا بابونه ۱۰ گرم ، مغز ناخنك ۱۰ گرم ، مرزنجوش ۱۵ گرم همه را خوب سائيده در يك استكان روغن گل حل كرده به سر بمالند.
سردرد به علت حرارت زياد مثل گرما و مكانهاى خيلى داغ و قرار گرفتن زير آفتاب و نزد آتش و تكلم به آواز بلند و نيز در تعقيب خشم و غضب و خوردن چيزهاى گرم و تاخير غذا از وقت اعتياد.
در اينجا علائمى از قبيل خشگى چشمها و بينى ، تغيير حواس و غلبه عطش و حال چرت زدن ، صدا كردن گوشها سستى اندامها بخصوص ‍ سستى در حواس پنچگانه براى بيمار ظاهر مى شود.
درمان :
بيمار بايستى در مكانى خنك كه با صندل و گل بنفشه و كافور و گلاب آراسته شده باشد قرار گيرد و مرتبا صندل ، گلاب ، كافور، سيب ، گشنيز تر، بنفشه و سركه بو كند. اگر درد ساكت نشود گلاب را سرد كرده بر سر بريزند و شربت ليمو، شربت انار ترش و شيرين ، شربت تمرهندى ، لعاب اسپر زه ، شربت (آب غوره بدون نمك را بايستى در شكر پخته تا شربت آن به دست آيد) شربت آلو، شير خشت و دوغ سرد و لعاب اسپر زه را در عرق كاسنى يا عرق نيلوفر ريخته بكار برند اگر در اين بيماران حرارت زياد زيان رسانده باشد بايد آب جو را با لعاب اسپر زه و آرد جو و كدوى رنده شده را مخلوط نموده و بر سر ضماد كنند و از جوشانده گل خطمى ، گل پنيرك ،، گل نيلوفر، سبوس گندم ، پاشويه نمايند، صندل ، آب گشنيز، روغن گلاب را مخلوط كرده و قدرى سركه به آن آميخته به قسمت جلو سر ضماد نمايند.
بطور كلى براى لينت مزاج اينگونه بيماران و تسكين درد سر آنها از نسخه زير استفاده مى شود.
نسخه :
عناب ۳۰ گرم
سه پستان ۵ گرم
شاه تره ۵ گرم
آلوچه خشگه ۱۰۰ گرم
تمرهندى ۴۰ گرم
پوست هليله زرد ۱۰ گرم
همه را جوشانده در جاى سردى نگاهدارى نموده ۷ روز صبح ناشتا و عصر ميل نمايند اگر ۲۵ گرم شيرخشت به اين محلول اضافه نمايند بهتر است يا ميتوان روزانه داروهاى فوق را جوشانده صبح و عصر مصرف نمايند.
سردرد به علت ناراحتى هاى معدى
با علائمى از قبيل استفراغ تلخى دهان ، قى تلخ ، زردى چشم ، تشنگى و عطش ، پيچش سردل و ساكت شدن سردرد پس از استفراغ كردن همراه است .
درمان :
سكنجبين را در آب خيلى گرم حل كرده ميل نمايند تا محتويات معده خارج گردد داروهاى ضد صفراوى تجويز نمايند تقويت معده و تسكين دردهاى آن باعث آرامش اينگونه سردردها مى گردد شربت غوره ، رب انار، رب سيب ، طباشير، گل سرخ مفيد است و يا طباشير ۵ گرم گل سرخ ۱۰ گرم گل ارمنى ۵ گرم همه را خوب سائيده در شربت غوره ريخته روزى سه قاشق غذاخورى ميل نمايند.
سردرد با ناراحتيهاى معدى در اثر وجود بلغم
علائم :
ترش كردن ، وجود گاز و نفخ زياد در معده ، آروغ ترش زدن وجود لعاب زياد در دهان حالت تهوع و راحت شدن بيمار در اثر استفراغ .
درمان :
از جوشانده شبت ، ترب ، ريشه شيرين بيان ، سكنجبين براى خارج شدن محتويات معده استفاده مى شود زيرا اين امر باعث تسكين درد است بعد از اين بايد به تقويت معده پرداخت بيشتر دردهائى كه مبداء گوارشى دارند درد آنها در وسط سر است كه بايستى در اينجا نيز به تقويت معده و دستگاه گوارش پرداخت .
نسخه براى تقويت معده
انيسون ۲۰ گرم
زيره سبز ۲۰ گرم
مصطكى ۱۰ گرم
همه را نرم كوبيده در ۱۰۰ گرم گل قند حل كرده به مدت پنج روز صبح و عصر ميل نمايند اين دستور را مى توان تا بهبودى دستگاه گوارش ادامه داد.
سردرد با مبداء كبدى
درد طرف راست سر وجود آفت و آسيب در كبد مثل سنگ كيسه صفرا، تورم كيسه صفرا، عفونتهاى مجارى صفراوى ، يرقانها و بيماريهاى ديگر كبدى .
درمان :
رب انار، آب انار، آب آلو، آب غوره ، عرق كاسنى ، آب سرد و اگر بتوانند نان را در سركه خورد كرده ميل نمايند.
سردرد با مبداء بيماريهاى طحال
علائم :
درد سر بيشتر در طرف چپ خودنمائى مى كند و ضعف و درد در طرف چپ شكم زير آخرين دنده ها.
درمان :
در اينجا نيز نان و سركه مفيد است خيار دشتى يا كمبيره كبر و عرق پودينه به صورت مخلوط روزى ۲ استكان صبح و عصر ميل نمايند و معالجه بيماريهاى كبد را دنبال كنند.
سردرد با مبداء بيماريهاى رحمى ، كليه ، حجاب حاجزو روده ها كه در بيماريهاى رحمى كمبود خون حيض و درد وسط و جلو سر و كليويها دردشان در پشت سر و در حجاب حاجز (ديافراگم ) درد در وسط سر مايل به جلو و در مبتلايان به بيماريهاى روده اى درد در قدام نزديك پيشانى است .
درمان :
درمان اينگونه سردردها را بايستى به از بين بردن مبداء اصلى آن پرداخت و در درمان عضو معيوب كوشيد.
سردرد با مبداء ضعف دماغى
در اينجا علائمى مانند كدورت حواس ظهور آفت در رفتار و اعمال دماغى و اختلال در تخيل افكار، وجود هيجان و ناآرامى و پيدايش سردرد به هنگام تحريك و تهييج براى صاحب آن ، مانند شنيدن صداهاى شديد بوئيدن بوى هاى مختلف .
درمان :
تقويت دماغ نمايند گوشت پرندگان با نخود پخته و كمى زعفران و دارچين و گلاب اضافه نموده ميل نمايند كمپوت ميوه ها و شربت صندل بكار ببرند روغن گل يا گلاب و كمى سركه بر سر بمالند قرنفل را نرم كوبيده در گلاب حل كرده به سر بمالند سيب ، عنبر، و گلاب بويند در بهبودى مزاج و پاكسازى آن بكوشند و نسخه زير را به كار ببرند.
نسخه :
مغز بادام ۵۰ گرم
مغز گردو ۵۰ گرم
مغز پسته ۵۰ گرم
مغز فندق ۲۰ گرم
گل گاوزبان ۵ گرم
گل بنفشه ۵ گرم
تخم گشنيز ۵ گرم
گل سرخ ۵ گرم
شكر ۲۵۰ گرم
همه را نرم كوبيده روزى سه قاشق غذاخورى ميل نمايند.
(به صورت قائوت )
نسخه ديگر
مغز بادام ۶۰ گرم
خشخاش ۵ گرم
شاهدانه ۵ گرم
گل سرخ ۱۰ گرم
نبات ۲۵۰ گرم
همه را نرم كوبيده روزى سه قاشق مربا خورى كف لمه نمايند.
سردرد پس از بيدار شدن از خواب
در اينجا بايستى پاكسازى خلط غالب را نمايند و خاكستر را در سركه حل كرده و بر شقيقه و پيشانى بمالند و خاكستر چوب انجير را در سركه حل كرده به كار برند. مانند دستور فوق به صورت ماليدنى (در اين جا منظور استفاده از املاح خاكستر است )
سردرد به دنبال بيماريهاى زير
بعد از استفراغ كردن زياد، بعد از خونگيرى و ادرار زياد، بعد از خونريزيهاى زياد زنانگى و نفاس و بواسيرى و بعد از بيدارى هاى مفرط و بى خوابى هاى شديد و پس از پيدايش غم و اندوه زياد و بعد از زيادى و شدت زكام و نزله و خون ريزيهاى بينى و نيز پس از گرسنگى .
درمان :
در اينجا بايستى از غذاهاى رقيق و مايعات استفاده شود آب جو يا مالشعير مفيد است گوشت پرندگان فربه سوپ مرغ و جو و آبگوشتهائى كه از گردن بزغاله شيرخواره تهيه شده باشد و نيز حريره نشاسته ميل نمايند و روغن بادام و روغن كنجد و روغن قلم گاو و پيه مرغ بر سر و بدن بمالند و با آب گرم سر را بشويند و سر را ببندند.
سردرد به دنبال عمل زناشوئى
اينگونه سردردها در افراد ضعيف و زياده رو ديده مى شود.
درمان :
شير گاو جوشانده مرتبا بنوشند روغن بنفشه در بينى چكانند مرتبا دوش ‍ آب نيم گرم گيرند زرده تخم مرغ عسلى شده و گوشت ماهى و اغذيه رقيق و مايعات خورند.
نسخه :
ثعلب ۱۵ گرم
شقاتل ۱۵ گرم
بهمن سرخ ۱۰ گرم
بهمن سفيد ۱۰ گرم
همه را نرم كوبيده در ۲۵۰ گرم عسل ريخته روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.
اگر مزاج بيمار گرم باشد از كمپوت به و سيب استفاده نمايند.
سردرد به علت وجود تب
اينگونه دردها در هنگام تب پيدا شده و در وقت قطع تب بهبودى مى يابد.
درمان
سركه و گلاب و روغن گل را مخلوط كرده به پيش سر بمالند اگر هوا گرم باشد پاها را با آب سرد و اگر هوا سرد باشد پاها را با آب گرم پاشويه كنند.
صندل ، آب خرفه ، و بارهنگ بر سر ضماد نمايند اگر بيحالى شديد باشد شير زن بر سر دوشند و اگر در اثر بدى كار معده و غيره تب عارض شده باشد تنقيه معده نمايند. سپس تقويت معده به گل قند و آب تمرهندى كنند، اگر سردرد به علت تب عفونى و عفونت كلى خون باشد در اين جا سنگينى سر شدت بيشترى داشته و زانوها درد دارد و دانه هاى قرمز رنگى روى پوست پيدا مى شود زبان بسيار خشك ، چشمها فرو رفته و تب در حد اعلاى درجه مى باشد كه بايد تنقيه و پاكسازى خلط غالب نمايند.
عرق كاسنى ، عرق گاوزبان ، عرق بيدمشگ دهند، گلاب و قند به كار برند سركه و گلاب آميخته بو كنند سوپ مرغ ، سوپ ماش ، سوپ جو و مرغ ، گيشنيز، كدو، اسفناج دهند ريشه كرچك و زنيان را كوبيده بر سر ضماد مى نمايند.
سردرد در تعقيب ضربه و سقطه
علائم : وجود حادثه يا تصادم و يا عامل ضربه و سقطه و آثار آن
در ضربه هاى سر و تصادفات اگر شكستگى در كار نباشد و ترس از شدت درد و ورم در ميان باشد اگر بيمار داراى فشار خون و زيادى خون باشد مقدارى از آن را مى توان گرفت تا از فشار و قدرت آن كاسته شود و درد بيمار كمى آرام گيرد و فشار درون جمجمه كمتر شود.
مورد، گل رس ، آرد جو، آرد عدس ، ماميثا، حضض ، آقاقيا، صندل و روغن گل را مخلوط كرده به محل ضربه ضماد نمايند تا از هماتون و خونريزى زير جلدى جلوگيرى شود. و جمجمه محكمتر گردد.
روغن گل و سركه نيز مفيد است ، اگر بيمار دچار تب ، ورم و قرمزى شديد محل ضربه باشد بايد از صندل سرخ گل ارمنى به صورت نرم كوبيده كه در آب تاج ريزى حل شده باشد به محل درد ضماد نمايند. اگر ورم و درد كمتر نشد آنها را در سركه پخته به محل ضماد كنند.
اگر اختلالات حواس به وجود آمد و تب نيز پيدا شود آثار ورم مغز خون ريزى داخلى مشهود است از چوب درخت گز، پوست انار و ميوه كاج و كندر و گل سرخ كه همه را درهم كوبيده و نرم كرده باشند مى توان به صورت ضماد استفاده نمود و آرد جو گل زوفا، برگ بيد، و روغن گل به محل ضربه ضماد نمايند گل بنفشه ، سيب ، گلاب براى بوئيدن اين گونه بيماران مفيد است .
داروهاى زير به صورت پاشويه بر تمام سردردهاى مزمن مؤثر مى باشد:
گل خطمى ، بابونه ، مغز ناخنك ، گل زوفا، تاج ريزى ، خردل سبوس گندم كه بايستى همه را جوشانده به كار برند (از هر كدام به مقدار كافى براى سه روز).
نسخه ديگر
گل بنفشه ، گل خطمى ، از هر يك ۲۵ گرم سبوس گندم ۷۵ گرم آب ۴ بطرى جوشانده به صورت پاشويه . نسخه زير براى تسكين سردردهاى كهنه و پاكسازى مغز از ژرم بيمارى زا و گريپ هاى فصلى و مقاوم نافع است .
صبر زرد ۵ گرم ، عصاره ريشه شيرين بيان ۲۵ گرم شويد ۵ گرم ، مصطكى ۵/۲ گرم صبر زرد را بايد با آب باديان يا آب كاسنى يا گلاب حل كرده و سپس بقيه داروها را به آن آميخته روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.
نسخه مسكن ديگر
ايارج فيقرا ۱۵ گرم ، شحم خنظل ^(۱۵) ۵ گرم ، تربد ۵/۲ گرم ، افتيمون ۵ گرم ، سقمونيا (يا محموده ) ۵ گرم ، مقل ۵ گرم همه را كوبيده در آب كرفس حل كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.
نسخه ديگر
تخم اسفند كوبيده ۲۵ گرم آب انگور يك بطر درهم جوشانده تا نصف شود، مغز گوسفند بكار برند و يا مغز مرغ را با آب انار مخلوط كرده به بيمار بخورانند، جوشانده آب اسطوخدوس را در شربت عسل حل كرده تجويز نمايند (اسطوخدوس ۱۰ گرم در يك ليوان آب جوشانده صاف شده آن را با ۲۵۰ گرم عسل مخلوط كرده بتدريج مصرف نمايند).
زعفران ، موميائى ، و كندر را سائيده در سفيد تخم مرغ حل كرده به قسمت ضرب ديده ضماد نمايند يا برگ كلم ، مورد، مرزنجوش را كوبيده ضماد كنند، در تعقيب ضربه هائيكه مغز تكان خورده و باعث سردرد شده باشد پنج گرم اسطوخدوس را جوشانده در سه نوبت صاف شده آب آنرا با عسل ميل نمايند.
پيدايش سردرد در تعقيب بوهاى زننده
بعضى از افراد به محض بوئيدن چيزى دچار سردرد شديدى مى گردند كه اين نوع خود باعث زحمت زياد بيمار است زيرا كمتر وقتى و زمانى است كه آدمى دچار اينگونه بوها نشود چه در گذرگاهها و چه در محل كار و غيره ، هميشه ممكن است بوئى خوش يا ناخوش در هوا پراكنده شده باشد. درمان :
بر حسب بوى پراكنده شده در هوا بايستى داروى آن انتخاب شود مثلا اگر از بوهاى گرمى جات باشد كافور، بنفشه ، گل نيلوفر، سيب درختى ، گشنيز تر بو كنند و روغن بنفشه يا نيلوفر يا بادام در بينى بمالند اگر از بوهاى بد و ناراحت كننده باشد بايستى بيمار دوش آب گرم گرفته سر را بشويد و قدرى گلاب و سركه در بينى بمالد.
سردرد در تعقيب تبهاى زياد و يا ناراحتيهاى شديد روحى
در اينجا بايستى مزاج بيمار را پاك سازى كرده از امتلاء و پرى دستگاه گوارش جلوگيرى به عمل آورد عرق كاسنى روزانه ميل نمايند، روغن بنفشه در بينى بچكانند از اشياى خوشبو استفاده كنند سر را با گلاب و صندل بشويند يا حضض و يا روغن گل بر سر بمالند و پنج گرم اسطوخدوس را جوشانده آب آنرا در نصف ليوان گلاب ريخته به تدريج بدهند.
سردرد در تعقيب مشروبات الكلى
در كشورهائى كه مشروبات الكلى مصرف مى شود اينگونه سردردها ديده مى شود درمان آن را با سكنجبين و جوشانده شبت آغاز مى كنند تا بيمار استفراغ كند تا معده از امتلاء و مصموميت الكل پاك گردد اگر مزاج بيمار گرم باشد ۵/۲ گرم سقمونيا را در نصف ليوان آب انار حل كرده يا شير خشت را در آب آلو يا در آب تمر ريخته كمى گلاب اضافه نموده تجويز نمايند در سردمزاجان از ايارج فيقرا استفاده مى شود شربت انار، شربت سيب ، شربت به ، شربت آب غوره ، شربت صندل را با آب سرد آميخته به كار برند. اگر بيمار داراى مزاجى بسيار گرم باشد شيره خرفه با چهار عرق خنك (عرق كاسنى ، عرق تمشك ، عرق شاه تره ، عرق بيدمشك ) تجويز كنند در ابتدا با سركه و روغن گل و گلاب سر را بشويند و در انتها يا بعدا روغن بابونه يا روغن سوسن را نيم گرم كرده به سر بمالند و سعى كنند كه بيمار بخوابد اگر بيمار داراى التهابات داخلى يعنى حالت گريه و داد كشيدن باشد از دوغ ترش مى توان استفاده كرد و پاهاى او را در آب سرد مى توان قرار داد يا روغن بنفشه را با قدرى نمك ممزوج كرده بر كف پاها بمالند يا با جوشانده گل بنفشه بابونه و نمك پاشويه نمايند.
سردرد به علل متعدد ديگر
مثل سردردى كه در تعقيب خوردن غذاهاى فاسد و چرب و غليظ و مسموم كننده و يا هر عامل ديگرى كه باعث بالا رفتن فشار داخل جمجمه باشد چه غذائى چه ضربه اى ، چه روحى و هيجانى و يا بوئى حتى گاهى در اثر مشاهده اشياء و گاهى به علت شنيدن يك خبر ممكن است سردردهائى به وجود آيد زمانى در اثر شنيدن صداهائى ممكن است به شدت سردرد افزوده گردد، اينگونه سردردها در تمام سر خود را نشان مى دهد و در اثر كوچكترين عامل تحريكى به شدت سردرد افزوده مى شود حتى گاهى بيمار از ديدن روشنائى تنفر دارد و در تاريكى و تنهائى احساس آرامش و سكون مى نمايد اينگونه بيماران دوست دارند كه در وقت سردرد چشم خود را بسته نگاه دارند و گاهى احساس مى كنند كه سرشان ميخواهد بتركد اين اصطلاح از زبان خود بيماران است .
درمان :
در بالا بودن و ازدياد خون ، فصد و كم كردن خون مؤثر است اگر بيمار چاق پرخون و داراى مزاجى گرم باشد شربت انار تجويز نمايند در سودامزاجها شربت افتيمون دهند و عرق گل گاوزبان را در قند حل كرده با تخم ريحان بكار برند در صفراوى مزاجها آب تمرهندى و چهار عرق هاى خنك دستور دهند.
نسخه هاى زير براى اينگونه سردردها مؤثر است
نسخه :
سنا ۱۵ گرم
هليله كابلى ۱۵ گرم
آمله ۱۵ گرم
شير گاو يك ليوان
عسل ۲۰۰ گرم
همه داروها را نرم كوبيده در شير و شربت عسل حل كرده روزى سه استكان ميل نمايند.
نسخه :
هليله كابلى ۱۰ گرم
هليله سياه ۱۰ گرم
پوست هليله زرد ۱۰ گرم
آمله ۱۰ گرم
مصطكى ۵ گرم
باديان ۱۰ گرم
اسطوخدوس ۵ گرم
داروها را نرم كوبيده و سائيده در شربت عسل حل كرده و يا جوشانده آنها را پس از صاف كردن در عسل ريخته روزانه سه استكان ميل نمايند.
نسخه :
هليله كابلى ۱۰ گرم
پوست هليله زرد ۱۰ گرم
گل سرخ ۱۰ گرم
اسطوخدوس ۱۰ گرم
تخم گشنيز ۱۰ گرم
ترنجبين ۵۰ گرم
همه را نرم كوبيده در ۲۵۰ گرم عسل ريخته روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.
سردردهاى نيمه سر يا سردردهاى ميگرنى
اين دردها بيشتر يك طرفه و دل زننده تواءم با حالت تهوع و تيركشنده ، در زنان شروع آن همزمان با درد قاعدگى گاهى ، ارثى بودن و چند عوامل ديگر را مى توان به علل فوق افزود. بحث علمى اينگونه سردردها در اول كتاب آمده است .
درمان :
مطابق دستورات گذشته خلط غالب بدن را بايستى از بين برد در دموى مزاجهائى كه پرخونى زياد آنها را آزار مى دهد بايد خون گيرى به عمل آيد در صفراوى مزاجها پاكسازى صفرا از بدن و دادن شربت گشنيز و بوئيدن كافور و خوردن شير و شكر و گل بنفشه گل و نيلوفر و گل خطمى مؤثر است و برگ خطمى ، برگ كاهو، گل سرخ را جوشانده آب آنرا به موضع درد بمالند و يا كوبيده تخم كاهو و پوست خشخاش به محل درد گذراند در بلغمى مزاجها پاكسازى بدن را به وسيله ايارج فيقرا كرده و از جوشانده بابونه درمنه تركى آويشن شيرازى و شبت سر را بشويند و بابونه مغز ناخنك و شبت و شنبليله و كتان را كوبيد ضماد نمايند و يا از ضماد حنا با قدرى نمك يا ضماد صمغ عربى و سداب يا پوست ريشه كبر يا خياردشتى و يا پياز عنصل و فرفيون استفاده نمايند اگر درد ساكت نشود كوبيده ۱۰ گرم تخم كاهو پنج گرم مر پنج گرم پوست خشخاش پنج گرم ، كتيرا و بذرالنبج را در گلاب حل كرده به محل درد ضماد نمايند و حتى المقدور مخدرات ندهند: ضماد زير در تسكين اين گونه دردها نيز مؤثر است :
صمغ عربى ۱۰ گرم
زعفران ۶ نخود
مر ۵ گرم
خون سياوشان ۵ گرم
پوست خشخاش ۵ گرم
همه را نرم كوبيده در سفيده تخم مرغ حل كرده به محل درد ضماد نمايند.
نسخه :
سنا۱۰ گرم
قرنفل يا ميخك ۱۰ گرم
بسباسه ۱۰ گرم
انيسون ۱۰ گرم
زعفران ۱ گرم
گل سرخ و مر از هر كدام ۵ گرم
همه را نرم كوبيده در ۲۵۰ گرم عسل ريخته مخلوط كنند روزى سه قاشق مرباخورى
نسخه :
ايارج فيقرا ۵ گرم
تخم گشنيز ۵ گرم
پس از كوبيدن و نرم كردن سه شب به صورت كف لمه ميل نمايند.
نسخه :
غاريقون ۱۰ گرم
اسطوخدوس ۱۵ گرم
ايارج فيقرا ۳۰ گرم
سقمونيا ۵/۲ گرم
شحم حنظل ۵/۲ گرم
انيسون ۱۰ گرم
مصطكى ۱۰ گرم
هليله زرد ۱۰ گرم
هليله سياه ۱۰ گرم
آمله ۱۰ گرم
همه را نرم كوبيده در ۲۵۰ گرم عسل ريخته روزى سه مرباخورى
نسخه بنام مفرح جالينوسى
آمله مقشر ۲۵ گرم ۷ روز در شير خيسانده و پس از خارج كردن از شير سه روز در گلاب نگهدارى كرده و پس از خارج كردن از گلاب با گل گاوزبان ، تخم خرفه ، از هر كدام ۲۵ گرم ، صندل سرخ و سفيد، باديان ، سنبل از هر كدام ۱۰ گرم ، تخم گشنيز، بهمن سرخ و سفيد، دارچين ، طباشير، پوست نارنج ، ابريشم مقرض ، كهربا از هر كدام ۵ گرم ، مرواريد و بسد يا يا ريشه مرجان از هر كدام ۵/۲ گرم همه داروها را نرم سائيده در شربت سيب يا شربت به يا عسل به اندازه نيم كيلو حل كرده روزى سه قاشق مرباخورى .
معجون فوق براى گرفتگى جلو قلبى و اختلالات فكرى و سرگيجه و بيمارى صرع و دردهاى شقيقه اى و بيمارى ماليخوليا مؤثر است .
نسخه :
قثاءالحمار يا خيار دشتى و افسنتين را در آب و روغن زيتون ريخته كمى جوشانده تا سفت شود از اين رو براى تسكين درد به محل بيمارى ماليده مى شود و با آب آن دو جوشانده (بدون روغن ) سر را مى توان شست .
نسخه بوئيدنى
سائيده فلفل سياه يا دارشيشعان يك گرم زنيان يك گرم ميخك ۵ دانه همه را بسيار نرم سائيده بو كنند يا تنباكو سائيده بو نمايند.
نسخه :
مرزنجوش ۲۰ گرم
بابونه ۲۰ گرم
قسط ۵ گرم
مغز ناخنك ۵ گرم
همه را نرم كوبيده در لعاب تخم شنبليله ريخته به محل درد ضماد نمايند اين دارو براى دردهاى ساير بدن به صورت ضماد به كار برده مى شود. نسخه :
صمغ عربى ۵ گرم
سداب ۵ گرم
زعفران ۵/۲ گرم
همه را در گلاب سائيده به محل درد بمالند
نسخه :
بطور كلى براى ميگرن ميتوان از دستورهاى زير استفاده نمود. و اين نسخه ها به تجربه رسيده و خيلى مؤثرتر از دستورات قبلى براى ميگرنيها است .
مرزنجوش ۱۰ گرم
بادرنجويه ۱۰ گرم
اسطوخدوس ۲۰ گرم
اوشن شيرازى ۵ گرم
بابونه شيرازى ۵ گرم
تخم گشنيز ۵ گرم
مغز ناخنك ۵ گرم
گل آروانه ۱۰ گرم
گل نيلوفر ۵ گرم
پرسياوشان ۵ گرم
سداب ۱۰ گرم
مريم گلى ۱۰ گرم
هر روز صبح يك قاشق غذاخورى از داروى مخلوط شده فوق را در ۲ ليوان ريخته كمى بجوشانند قبل از هر غذا ۲ فنجان ميل كنند.
نسخه براى سرشويه
بادرنجويه ۱۰ گرم
گل خطمى ۱۰ گرم
گل نيلوفر ۵ گرم
گل بنفشه ۱۰ گرم
بابونه ۲۰ گرم
تخم شويد ۱۰ گرم
سداب ۲۰ گرم
تخم گشنيز ۱۵ گرم
روزانه جوشانده و به مدت ۱۵ روز سر را بشويند.
نسخه براى استنشاق
مرزنجوش ۱۰ گرم
بابونه ۵ گرم
گل بنفشه ۱۰ گرم
يك قاشق مرباخورى در ۲ ليوان آب كمى بجوشانند گرم گرم در كف دست ريخته استنشاق نمايند
نسخه بوكردنى
مرزنجوش ۵ گرم
سياهدانه ۵ گرم
بابونه ۵ گرم
انيسون ۵ گرم
گل نيلوفر ۵ گرم
همه را نرم كوبيده در يك استكان گلاب و يك استكان سركه ريخته روزانه بو كنند و اين دارو را مى توان در گوشها و به محل درد ماليد داروى مؤثر ماليدنى ديگر، سداب است كه ميتوان ۵ گرم از آن را كوبيده حل كرده بو كنند و در بينى و گوش و بر محل درد بمالند
نسخه براى كشيدن دارو در بينى (انفيه )
تنباكو يك گرم ، هيل يك گرم خوب نرم سائيده هر دفعه مقدار بسيار كمى از آن را با يك نى در بينى بكشند.

نسخه براى پاشويه
گل خطمى ۱۵ گرم
مغز ناخنك ۱۵ گرم
گل زوفا ۳ گرم
تاجريزى ۳ گرم
سبوس برنج ۲۰ گرم
گل پنيرك ۱۵ گرم
گل بنفشه ۱۵ گرم
همه را مخلوط نموده جوشانده به مدت ۱۵ روز پاشويه نمايند.
نسخه براى ضماد به محل درد
بابونه شيرازى ۱۵ گرم
شبت ۱۵ گرم
سداب ۱۰ گرم
مورد ۱۵ گرم
بزرالنج ۵ گرم
تخم گشنيز ۱۰ گرم
همه را نرم كوبيده هر شب يك قاشق غذاخورى از آن را مثل حنا خيس ‍ كرده به محل درد ضماد نمايند.
نسخه ديگر براى (انفيه )
سياهدانه ۵ گرم
بادرنجويه ۵ گرم
انيسون ۵ گرم
همه را نرم كوبيده در يك كيسه نازك ريخته مرتبا بو كنند.
نسخه :
انيسون را جوشانده بخور دهند و آب آن را نيز استنشاق نمايند و كبايه چينى را نرم كوبيده با گلاب خمير كرده به قسمت جلوى سر بمالند (فونتانل