افتادگی ناف در طب سنتی

افتادگی ناف در طب سنتی

از علائم در رفتگی ناف می توان به سردرد های ضربان دار گیجگاهی،طپش قلب های دوره ای،سردی و خواب رفتگی پاها و افسردگی کاذب اشاره کرد. بیماری افتادن ناف یا همان جابجایی محتویات شکمی به دو صورت می تواند اتفاق بیافتد :

الف – بر اثر برداشتن وبلند کردن ناگهانی ونامناسب وزنه های سنگین خصوصاً در کسانی که از آمادگی جسمانی خوبی برخوردار نباشند .

ب- دراثروارد آمدن شوک های عصبی شدید به شکل ترسیدن های ناگهانی ویکه خوردن فرد .

کسانی که به این بیماری معتقد هستند می گویند جابجایی محتویات شکمی یا افتادن ناف را می توان با دست گذاشتن برناحیه ناف واطراف آن تشخیص داد .

برای بررسی کردن وضعیت افتادن ناف ، فرد را درحالتی که به پشت خوابیده وهردوپایش را درناحیه زانوها خم کرده است معاینه می نمایند .

درکسانی که بیماری افتادن ناف دچار نشده باشند ، این ضربان عمقی شکمی دقیقاً درناحیه ناف ویا حد اکثر دریک سانتی متری اطراف ناف حس می گردد . امّا درکسانی که به افتادگی ناف دچارشده اند ، ضربان عمقی شکمی بسته به اینکه جابجایی به کدام طرف اتفاق افتاده باشد ( راست یا چپ ) ، درآن ناحیه حس   می گردد .

برپایۀ این اعتقاد جابجایی محتویات شکمی یا همان افتادن ناف ازلحاظ شدّت ،می تواند  شدید ویاخفیف اتفاق بیافتد وازلحاظ مدت می تواند  حاد بوده  یا مزمن شده باشد. طبیعتاً برهمین اساس درمان جابجایی های مزمن وشدید ناف مشکل تر از درمان جابجایی های حاد وخفیف می باشد .

نکته ای را که معتقدان به این بیماری برآن تأکیید می ورزند این است که :

« افتادن ناف یا همان جابجایی محتویات شکمی همیشه والزاماً عوارض وعلائم بیماری را درفرد ایجاد    نمی کند ، به این معنی که ممکن است کسی باشد که به طورمزمن نافش افتاده باشد با این حال هیچگونه بیماری وعارضۀ خاصی را برایش ایجاد نکرده باشد . »

البته هستند کسانی که به محض افتادن ناف عوارض و علائم بیماری ، سریعاً خودش را درفرد نشان می دهد .

در منطقه کردستان ایران تقریباً قشر کثیری ازمردم عامه ودرصد قلیلی ازافراد تحصیل کرده حالات مرضی  زیادی را مانند : بی حالی ، کسلی ، بی اشتهایی ، لرزش اندام ، یبوست ، نفخ شکمی وبسیاری از علائم بیماری های دیگر را درارتباط با یک حالت بیماری می دانند به نام « افتادن ناف » یا به اصطلاح کردی ناوک که وتن .از علائم دیگری که در این منطقه تشخیصی است خشکی دهان،رنگ پریدگی،ضربان شدید اطراف ناف وزانو های لرزان است.اگر بیمار دو دست خود را به جائی تکیه دهد،یکی از پاها عقب تر از دیگری میشود و اگر پاها را صاف کنند دست ها عقب و جلو می شوند .

درمان افتادن ناف :

روش های مختلفی برای برگرداندن محتویات شکمی ودرمان افتادگی ناف ، درافراد مختلف وبسته به وضعیت جسمانی بکاربرده می شود . اکثراً  درمان افتادن ناف وبرگرداندن ناف درحالتیکه که فرد مبتلا درحالت ناشتا بوده ومعده اش خالی ازغذا می باشد ، انجام می گیرد  . روش های مختلف درمان این بیماری عبارتند از:

 الف -افراد جوانتری که بتوانند خودشان در روی زمین پشتک بزنند ، با همین کارساده می توانند ناف افتاده را به محل اصلی خود برگردانند .

  ( درحالت هایی که افتادن ناف مزمن شده باشد با پشتک زدن ، این بیماری درمان نمی گردد ،همچنین  درافراد مسن تر که امکان پشتک زدن برایشان نیست ، از روش های دیگری برای درمان بیماری  استفاده می کنند . )

ب – قرار دادن کیسۀ آب گرم بر روی ناحیه ناف به مدت نیم ساعت وسپس به آرامی دست گذاشتن وفشار دادن ناحیه ناف درفرد مبتلا تا جایی که ضربان عمقی شکمی کم کم در زیر چهار انگشت فرد درمانگر به طرف ناف حرکت کرده و دراین منطقه  حس گردد .

ج – به عنوان یک روش تکمیلی مرحلۀ ب ویا خود به عنوان روشی جدا گونه با پرکردن کیسه ای از گندم یا نمک ( دراندازه مقداری کوچکتر ازیک مشت بسته ) وقرار دادن این کیسه بر روی ناف فرد مبتلا وبستن این کیسه با شال کمر یا هرپارچه دیگری ، فشاری مداوم وملایم را به مدت چند ساعت تا چند روز روی ناف فرد مبتلا ایجاد می کنند . گاهی نیز به جای کیسه گندم یا نمک ، یک پیاز را درهمان اندازه گفته شده بکار می برند . دراین روش هدف فراهم کردن فضایی برای برگشتن ناف می باشد ، این روش برای حالت هایی بکار می رود که می گویند به علت مزمن بودن افتادن ناف ، ناف افتاده درجای جدیدش درداخل حفرۀ شکمی تثبیت شده است و محل اصلی ناف با آب میان بافتی پرشده است واصطلاحاً می گویند « نافش آب آورده است »

د –  به عنوان روشی موثر برای درمان افتادن ناف ازفرد مبتلا می خواهند که چهار زانوبنشیند و درحالیکه فرد دیگری هردو زانویش را محکم با دستانش می گیرد ، از بیمار می خواهند که خودش را به پشت خم کند تا عضلات شکمی اش در حالت کشیده قرار گیرند ، قرار گرفتن فرد دراین وضعیت می تواند محتویات شکمی را به آرامی به محل اصلی اش برگرداند .

ه – گاهی نیز برای درمان افتادن ناف  عصبی را  که از زیر بغل رد شده وتمامی دست را عصب دهی می کند با دو انگشت اشاره و شصت گرفته ومحکم فشار می دهند تا حدی که تقریباً بیمار از شدت درد نزدیک است که ازحال برود .

و – آویزان شدن فرد بیمار از میله بارفیکس وکشیده شدن عضلات شکمی نیز یکی از روش های برگردان ناف افتاده می باشد .

ز- از اقداماتی که بطور محلی در اطراف سنندج انجام می شود این است که صمغ درختی که بومی این منطقه است به نام الک یا الک البطم یا بنه را که همان سقز می باشد را میگیرند و یک گردو را نصف کرده و داخل آن را از سقز خام پر میکنند و داخل ناف میگذارند و ۷۲ ساعت نگه می دارند و سپس توسط حرکات پیچشی دست در ناحیه ناف اقدام به جا انداختن آن میکنند.

درخت الک یا پسته وحشی

در میان جنگلهای شهرستان بانه درختی وجود دارد که آن را پسته وحشی یا بنه می‏نامند که نام علمی آن pistaciaatlantica بوده و در زبان محلی به آن ( داره بن ) گفته می‏شود . بنه درختی مقاوم است که از اهمیت زیادی برخوردار بوده و فایده های بسیار زیادی دارد . بنه درختی دیرزیست است و در شرایط مناسب تا ۳۰۰ سال و یا حتی بیشتر عمر می کند . از میوه این درخت که به آن ( قَزوان ) گفته می‏شود برای خوشبو کردن دوغ و روغن حیوانی و همچنین در درست کردن ترشی استفاده می کنند . درخت بنه منبع تولید شیره سقز است . سقز که در گویش کردی منطقه بانه به آن ( بنِشت ) گفته میشود صمغی به رنگ سبز خیلی روشن ، غلیظ و بسیار چسبنده است که استفاده دارویی فراوان داشته و به عنوان یک ملین قوی در درمان یبوست و درمان ناراحتی های گوارشی استفاده میشود . ۲۵ درصد از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی تربانتین است که کاربردهای فراوانی در صنعت دارد . علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس ، عطر ، خوشبوکننده ها ، حشره کش ها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم کننده ها و ضد عفونی کننده ها استفاده می‏شود . علاوه بر این در صنعت پلاستیک سازی ، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار می گیرد . بعلت نبود صنایع تبدیلی مناسب ، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر گردیده و به عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع فوق الذکر بکار برده می شود . اگر چه آمار دقیقی از تعداد درختان بنه در بانه موجود نیست اما تعداد آنها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار اصله تخمین زده شده است . به طور متوسط از هر درخت ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ گرم سقز بدست می آید که در شرایط مناسب و سالهای پرباران این مقدار بیشتر هم می شود . قیمت هر کیلو سقز تولید شده بین ۳۵ تا ۴۰ هزار تومان متغیر است . در بانه درخت بنه اغلب بصورت توده های مخلوط با درختان بلوط در روستاهای کانی سور ، سیاحومه ، دارینه ، باشوان ، بنه ژاژ ، همزلان ، ویسک ، رشکی ، خجک و … مشاهده می شود .

بهره برداری با شیوه ای سنتی و به روش زیر انجام می‏گیرد :

ابتدا درختان مناسب با قطر حداقل ۳۰ سانتیمتر را انتخاب کرده و با تیشه زخم هایی به اندازه ۵ سانتیمتر و عمق ۱ سانتیمتر به حالت زیگزاگی و  با فاصله ۲۰ سانتیمتر از همدیگر را روی تنه درخت ایجاد می کنند .  تعداد زخمهای ایجاد شده روی یک درخت نباید بیشتر از ۲۵ زخمه باشد چون در اینصورت به مرور زمان به درخت صدمات زیادی وارد آمده و باعث خشک شدن تدریجی آن می شود . اگر چه اغلب مشاهده می شود که گاه تا ۷۰ زخمه نیز بر یک درخت زده شده است . همچنین زخم ها باید بر تنه اصلی درخت زده شود و از زخمه زدن بر شاخه های فرعی درخت اجتناب کرد.

بعد از ایجاد زخمها ، با خاک رس کاسه های گلی کوچکی درست کرده ( که در زبان کردی به این کاسه ها کوجیره گفته می شود ) و در زیر زخمهای ایجاد شده بر روی درخت نصب می‏کنند . خاک رس بعلت خاصیت چسبندگی فراوان مناسبترین خاک برای درست کردن کاسه های گلی است . ورز دادن گل برای تهیه کاسه نیز بسیار مهم است چون اگر گل تهیه شده خوب ورز داده نشده باشد ، کاسه درست شده پس از خشک شدن در مقابل آفتاب ترک خورده و از درخت جدا می شود . بعد از این مرحله می بایست چند هفته صبر کرد تا شیره درختان به داخل کاسه ها تراوش کرده و کاسه ها پر از شیره شود .بعد از پر شدن کاسه ها از شیره ، که بسته به شرایط آب و هوایی منطقه ممکن است ۳ الی ۵ هفته طول بکشد ، اقدام به جمع آوری کاسه ها می نمایند . جمع آوری کاسه ها در صبح زود و از موقع طلوع آفتاب شروع شده و تا هنگامی که هوا هنوز خنک است ادامه می یابد چون با گرم شدن هوا شیره سقز ( که در این مرحله به شیره بنیشته تال گفته می شود ) رقیق و چسبنده شده و جمع آوری آن ضایعات زیادی به همراه خواهد داشت .

بهتر است بعد از جمع آوری محل زخمها را با گل پوشانده شود تا با این کار درخت از ابتلا به آفات در امان بوده و درمان زخمهای آن با سرعت بیشتری انجام پذیرد . همچنین بر روی زخمی که ایجاد شده تا چند سال بعد از آن که زخم کاملاً ترمیم شود ، نباید زخم جدیدی ایجاد کرد .

پس از جمع آوری کاسه ها در حالی که شیره بعلت خنکی هوا سفت شده است و حالتی مانند خمیر نان دارد ، اقدام به جدا سازی شیره از کاسه ها می نمایند . بدین ترتیب که انگشت اشاره را با روغن محلی چرب نموده و آن را در شیره فرو برده و با یک حرکت سریع شیره را از کاسه گلی جدا می نمایند .

چون شیره خام بسیار رقیق بوده و حمل آن مشکلاتی را به همراه دارد ، اغلب بعد از جمع آوری ، شیره ها را در ظرف های حلب می ریزند و پس از اضافه نمودن مقدار مشخصی آب ، آن را می جوشانند که با اینکار شیره ، غلیظ شده و ناخالصی هایی مانند سنگریزه ، گرد و خاک ، برگ و … که در هنگام جمع آوری شیره به آن چسبیده است ، جدا می شود . پس از پایان یافتن عمل جوشاندن ، شیره ها را در داخل کیسه هایی که از پارچه مخصوص درست شده است می ریزند و در آب سرد می گذارند تا کاملاً سفت شود و حمل و نقل آن با راحتی بیشتری صورت پذیرد .

 به این ترتیب کار بهره برداری از درختان پایان یافته و سقز سفید صادراتی بدست می آید .

کلیه مراحل بهره برداری توسط استادکاران محلی انجام می گیرد که بسیار با تجربه بوده و کلیه کارها را با مهارت فراوان انجام می دهند .

به طور خلاصه :  در این باور عمومی ، اعتقاد براین است که به هردلیل ازجمله بلند کردن وزنه سنگین یا ترسیدن های ناگهانی ویکه خوردن فرد ، انقباضی شدید وبعضاً نامتقارن درعضلات شکمی می تواند ایجاد شود که این انقباض شدید ونامتقارن عضلات شکمی دربعضی ازموارد می تواند منجر به جابجایی محتویات داخل حفرۀ شکمی گردد  ( که جابجایی محتویات حفرۀ شکمی اکثراً به طورخود به خود برطرف شده ومحتویات شکمی پس از رفع انقباض از عضلات شکمی به سرجای اصلیشان برمی گردد امّا در درصدی از موارد این جابجایی خود به خود تصحیح وبرطرف نمی گردد وارگان های جابه جا شده درمحلی نامناسب فرار می گیرند ) و این جا به جایی ماندگار محتویات شکمی  در برخی ازموارد بسته به شدت وجهت جابجایی ، با فشرده کردن برخی از اعضاء  وارگان های داخل حفرۀ شکمی ویا بافشرده کردن سرخرگ های بزرگ واصلی درحفرۀ شکمی واختلال درخونرسانی مناسب به اعضاء داخلی شکم ازجمله روده ها و… عوارضی وعلائمی ازبیماری را (  ازجمله بی حالی ولرزش اندام ، خشکی دهان ، کم اشتهایی ، عدم تحمل غذا وبرگرداندن غذا ، یبوست و… ) درفرد ایجاد می کند . که این حالت را دربیانی عامیانه « افتادن ناف » می گویند وافتادن ناف را با جابجایی ضربان عمقی شریان های اصلی داخل شکم تشخیص داده وبرای درمان  افتادن ناف کشیده شدن مجدد عضلات شکمی امّا به صورتی متقارن وبرخی روش های دیگر را بکار می برند که شرح داده شد .

تحقیق : مهدی فلاح، دستیار دوره سوم طب سنتی